تبیین فرایند درج در زبان فارسی

چکیده: هدف از این پژوهش، بررسی و تبیین فرایند درج در زبان فارسی می¬باشد. فرایند درج تاکنون بر اساس مدخل¬های واژگانی موجود در فرهنگ واژگان مورد بررسی قرار نگرفته است، از اینرو این پژوهش تلاش می¬کند تا فرایند درج را با تمرکز بر مدخل¬های واژگانی تبیین نماید. فرایند درج در چهار بخش، درج همخوان میانجی در التقای واکه¬ها، درج واکه در التقای همخوان¬ها، درج آغازی در خوشه¬های آغازین وام¬واژه¬ها و درج واکه در خوشه¬های میانی وام¬واژه¬ها مورد بررسی قرار گرفته است. داده¬های فارسی از دو فرهنگ مشیری (1371) و انصاف¬پور (1378)، و وام¬واژه¬ها از فرهنگ زمردیان (1384) استخراج گشته و همراه با اطلاعات واج¬شناختی مربوط به هر واژه، از جمله صورت نوشتاری واژه¬ها به همراه تلفظ آنها بر اساس الفبای آوانگاری بین المللی(ipa)، نوع ساخت¬واژه، نوع تکواژ پسوند، نوع فرایند درج آنها اراﺋه شده است. در بخش درج همخوان 421 واژه ، در بخش درج واکه 96 واژه و در بخش وام¬واژه¬ها 121 واژه، در مجموع 638 واژه استخراج و مورد تحلیل قرار گرفته¬اند. بررسی داده¬ها نشان می¬دهد که تنها پنج همخوان میانجی [j, v, ʔ, ʤ, ɟ] در التقای واکه¬ها درج شده است که از تعداد 421 واژه، در 93 واژه، همخوان [j] در 34 واژه، همخوان [v] در37 واژه، همخوان [ʔ] در 12 واژه، همخوان [ʤ] و در 245 واژه همخوان میانجی [ɟ] دیده می¬شود. در 325واژه یعنی 77 درصد، همخوان¬های میانجی حاصل فرایند درج، در 26 مورد یعنی شش درصد، همخوان¬های میانجی حاصل فرایند کوتاه¬شدگی و در 70 مورد یعنی 17 درصد، همخوان¬های شناور می¬باشند. فرایند درج در 92 درصد از داده¬ها در ساخت¬های اشتقاقی و درهشت درصد در ساخت¬های تصریفی دیده می¬شوند. در درج واکه در خوشه¬های همخوانی داده-های فارسی، تنها دو واکه [e, o] به کار می¬رود. در تمامی وام¬واژه¬ها، خوشه¬های همخوانی با استفاده از فرایند درج واکه ( آغازی و میانی )، به منظور انطباق با ساخت هجای فارسی شکسته می¬شود. کلید¬واژه¬ها: فرایند درج، التقای واکه، خوشه همخوانی، وام¬واژه، همخوان میانجی